چشم انداز پیش رو در افق تیره لبنان

مهرداد فرهمند

بی بی سی، بیروت

سعد حریری با وضعیتی دشوار روبه‌رو است

سقوط دولت در لبنان نه پدیده ای تازه است و نه غیرمنتظره؛ از چند ماه قبل که شکاف در دولت لبنان رو به فراخی نهاد، پیش بینی می شد که سرانجام ثبات دولت به قعر این شکاف سقوط خواهد کرد، اما آنچه این رخداد سیاسی را هراس آور می کند این احتمال است که همچون گذشته، امنیت هم همراه با ثبات سیاسی ساقط شود و تنش میان جناحهای رقیب سیاسی، خیابانها را جولانگاه مردان مسلح کند.

با توجه به توان بی رقیب حزب الله، بروز خشونت باعث چیرگی حزب الله و متحدانش خواهد شد اما بهای این چیرگی، برانگیختن اذهان عمومی در داخل و بازتابی نامطلوب در خارج خواهد بود که چه بسا به دخالت سازمان ملل متحد بینجامد.

آخرین باری که حزب الله برای تسویه حساب سیاسی دست به اسلحه برد، بهار دو سال و نیم پیش بود و این حزب بارها اعلام کرده که خواهان تکرار این تجربه نیست، در حال حاضر هم جناح رقیب حزب الله است که دم از خشونت می زند و می کوشد احتمال توسل حزب الله به خشونت را در اذهان عمومی جا بیندازد و از این هراس به نفع خود استفاده کند.

این در حالی است که فعلاً در برنامه ای که به نظر می رسد حزب الله و متحدانش برای به کرسی نشاندن خواسته های خود در پیش گرفته اند، نیازی به دست بردن به اسلحه به چشم نمی خورد.

هرچند، در کشوری مانند لبنان که سلاح بوفور در دسترس مردم قرار دارد و گروههای سیاسی آن به صورت آشکار یا پنهان دارای نفرات مسلحند، جرقه ای پیش بینی نشده می تواند به بروز درگیری و به هم خوردن وضعیت منجر شود.

در دو سه سال اخیر، هر بار که چنین جرقه هایی زده شده، رهبران سیاسی آن را مهار کرده و مانع از تبدیل آن به درگیری تمام عیار شده اند و طبیعی است که حزب الله و متحدانش اگر بروز خشونت را به زیان خود ببینند، تدابیری برای جلوگیری از بروز این جرقه ها و مهار آنها می اندیشند.

دولت بعدی کی تشکیل خواهد شد؟

طبق روال معمول و قانونی، رئیس جمهور لبنان، میشل سلیمان با رایزنی با سران جریانهای سیاسی به دنبال تشکیل دولتی تازه خواهد بود. اگر قرار باشد این دولت باز هم در شمایل وحدت ملی تشکیل شود و دو جناح رقیب را در خود جمع کند، بدیهی است که حزب الله و متحدانش تنها در دولتی شرکت خواهند کرد که رئیس آن متعهد شود که اگر قراری علیه اعضای حزب الله از دیوان بین المللی رسیدگی به پرونده ترور رفیق حریری، نخست وزیر پیشین لبنان صادر شد، آن را نپذیرد و حاضر به اجرایش نشود و در عین حال، افرادی را که شهادتشان به صدور چنین قراری انجامیده و همچنین آنانی را که شهادتشان در سالهای قبل باعث نشانه رفتن انگشت اتهام به سوی سوریه شده بود، تحت پیگرد قانونی قرار دهد.

حتی اگر از میان سیاستمداران سنی مذهب کسی پیدا شود که با رفتن زیر بار چنین تعهدی، ریاست دولت را به عهده بگیرد، غیرمنطقی به نظر می رسد که جناح مقابل که بنیادش بر خونخواهی رفیق حریری و حمایت آمریکا و غرب استوار است حاضر شود با شریک شدن در چنین دولتی، سیاستهایی را تأیید کند که هم با شعارهایش در تعارض آشکار قرار دارد و هم با سیاستهای حامیان خارجی اش.

در نتیجه، چشم انداز روشنی از تشکیل دولت تازه ای در شمایل وحدت ملی در افق لبنان به نظر نمی رسد.

راه دیگر، آرایش سیاسی تازه ای در مجلس است.

دولت در دست حزب الله؟

با خروج نمایندگان دروزی مذهب تحت رهبری ولید جنبلاط از جناح هوادار سعد حریری در چند ماه گذشته، دیگر این جناح دارای اکثریت سابق در مجلس نیست، البته ولید جنبلاط به جناح مقابل هم نپیوسته و اگرچه مواضعی نزدیک به آنان اتخاذ کرده اما وزیرانی که در دولت داشت حاضر نشدند همراه با وزیران حزب الله و متحدانش از دولت استعفا دهند.

در شرایط کنونی، ولید جنبلاط از موقعیت ممتازی برخوردار شده؛ او از سویی با کاردینال نصرالله صفیر، رهبر مذهبی مارونیهای لبنان که هوادار جناح سعد حریری است دیدار کرده و از سوی دیگر به ملاقات سید حسن نصرالله دبیرکل حزب الله رفته و چشمها به او دوخته شده که سرانجام در چه جایگاهی خواهد ایستاد.

اگر ولید جنبلاط به حزب الله بپیوندد، اکثریت پارلمانی نصیب حزب الله و متحدانش خواهد شد و این جناح می تواند با اتکا به این اکثریت، بتنهایی و بدون مشارکت دادن جناح مقابل خواهان در دست گرفتن دولت شود.

از آنجا که جناح هوادار سعد حریری به اندازه جناح مقابل از انسجام و همبستگی برخوردار نیست، چه بسا برخی نمایندگان جناح او هم تغییر موضع دهند و با پیوستن به جناح مقابل، اکثریت تازه ای را که در مجلس شکل خواهد گرفت تقویت کنند.

جبهه خارجی

نیرویی که می تواند این راه را سد کند هم اکنون در خارج از لبنان در حال شکلگیری است.

آمریکا و کانادا تاکنون رسماً اعلام کرده اند که تنها از نخست وزیری سعد حریری حمایت می کنند و دیگر دولتهای غربی و متحدان منطقه ای شان هم با دولتی جز دولت وحدت ملی و نخست وزیری جز سعد حریری موافقت نمی کنند.

اما تشکیل جبهه بین المللی برای حمایت از سعد حریری و بیرون آوردن ابتکار عمل از دست حزب الله نیز با مشکلاتی رو در روست.

در سطح منطقه، آمریکا سیاست تعامل با سوریه را دنبال می کند و بزودی قرار است روابطش را با سوریه به سطح سفیر ارتقا دهد و دولت باراک اوباما نه تنها خواهان درافتادن با سوریه نیست بلکه اصرار دارد که در تلاشهای بین المللی در مورد لبنان، سوریه هم حضور داشته باشد.

اما سوریه حامی حزب الله است و ترکیه هم اشاره کرده که در مورد لبنان، خط سوریه را در پیش خواهد گرفت، قطر نیز اگر سیاستهای همیشگی اش را دنبال کند انتظار می رود به همین جبهه بپیوندد و البته ایران هم هست که اگرچه قدرتهای جهانی می کوشند در دیپلماسی منطقه ای مستقیماً به بازی اش نگیرند، اما عضو مؤثر جبهه ای است که سوریه محور آن شده.

در نتیجه، حل مسئله لبنان از راههای دیپلماتیک هم وارد روندی طولانی مدت خواهد شد.

برگه های بعدی

در حالی که جنبه سیاسی مسئله لبنان در داخل و خارج این کشور وارد چرخه ای طولانی شده، هر آن انتظار می رود دیوان بین المللی رسیدگی به پرونده ترور رفیق حریری، قرار خود را علیه اعضای حزب الله صادر کند که در این صورت، عامل تازه ای خواهد شد برای پیچیده تر شدن اوضاع لبنان.

در صورتی که شرایط به دلخواه حزب الله و متحدانش پیش نرود، برگه دیگری که می توانند روی میز بزنند استعفای دسته جمعی نمایندگانشان از مجلس است که به تعطیلی مجلس خواهد انجامید و تیرگی فضای لبنان را دوچندان خواهد کرد.

در این میان، ششمین سالگرد ترور رفیق حریری (چهاردهم فوریه) نزدیک است و هر ساله در این روز، گردهمایی بزرگی در مرکز شهر بیروت برگزار می شود، سال گذشته این گردهمایی کم رونقتر از همیشه برگزار شد و امسال، میزان شرکت مردم در این گردهمایی محکی خواهد بود برای جناح هوادار سعد حریری تا توان خود را برای توسل به شیوه تظاهرات خیابانی بیازماید.

اما حزب الله و متحدانش در سازماندهی تجمعات خیابانی و ریختن هوادارانشان به خیابانهای پایتخت کارآزموده تر از جناح مقابلند و این بار بعید است که به جناح رقیب اجازه دهند بر خلاف شش سال پیش از طریق سازماندهی تظاهرات خیابانی، معادلات قدرت را به نفع خود تغییر دهد.

کشیده شدن سیاست به خیابانها و تنشهای احتمالی میان هواداران دو جناح، همان پیامد هراس انگیزی است که بسیاری از مردم لبنان در پس ماجرای سقوط دولت می بینند و از بروز آن می هراسند.